ვიტამინები და მინერალები - როგორ მოქმედებენ ისინი ორგანიზმზე და რისი გამოწვევა შეუძლიათ მათ დეფიციტს?

ვიტამინები და მინერალები მნიშვნელოვანი შენაერთებია, რომლებიც მონაწილეობენ ორგანიზმში მიმდინარე ყველა პროცესში. ისინი აუცილებელია სხეულის ნორმალური ფიზიოლოგიური ფუნქციონირებისათვის. რომელიმე ვიტამინის ან მინერალის ნაკლებობამ შეიძლება სხვადასხვა მძიმე დაავადება განავითაროს. შემთხვევათა უმრავლესობაში ასეთი დაავადებები ფარულად და უსიმპტომოდ მიმდინარეობს, რაც შემდგომში ხელს უწყობს გამოიწვიოს: უძილობა, შფოთვა, დეპრესია, სიმსუქნე, დიაბეტი, თმის ცვენა, კანისა და ფრჩხილების მტვრევადობა, უენერგიობა, ძვლების ხშირი მოტეხილობა, აკნე, ფსორიაზი, დერმატიტი და სხვ.

ვიტამინები ორ ძირითად ჯგუფად იყოფა - წყალში ხსნადი და ცხიმში ხსნადი. მათ უმრავლესობას ორგანიზმი ვერ ასინთეზებს, ამიტომ საჭიროა ყოველდღიურ რაციონში ვიტამინებით მდიდარი საკვების ჩართვა, განსაკუთრებით კი ხილისა და ბოსტნეულის.

რაც შეეხება მინერალებს, აქაც განსაზღვრავენ ხოლმე ორ ჯგუფს: მიკრო (დღეში დაახლოებით 15 მგ-მდეა საჭირო) და მაკრო (დღეში დაახლოებით 100 მგ-ზე მეტია საჭირო) მინერალები. მაკრო მინერალებს მიაკუთვნებენ ისეთ ელემენტებს, რომლებსაც ადამიანის ორგანიზმი დიდი რაოდენობით მოიხმარს. მაგ, კალციუმი და მაგნიუმი, ორივე მათგანი აუცილებელია ძვლოვანი და კუნთოვანი ქსოვილების ჯანმრთელობისათვის. რაც შეეხება მიკრო მინერალებს, მათ ორგანიზმი ძალიან მცირე რაოდენობით მოიხმარს, თუმცა ეს არ ამცირებს მათ როლს სხეულის გამართულ ფუნქციონირებაში. მაგ, სელენი, თუთია, რკინა, ქრომი - ყველა მათგანი მიკრო მინერალებს მიეკუთვნება.

ვიტამინები და მათი ძირითადი ფუნქციები:

• A ვიტამინი - ეს ცხიმში ხსნადი ვიტამინი აუცილებელია ჯანმრთელი მხედველობისათვის. მისი ნაკლებობის დროს ვითარდება ე.წ. ,,ქათმის სიბრმავე’’, როდესაც ღამით მხედველობა სუსტდება. A ვიტამინი აჯანსაღებს იმუნურ სისტემას და იცავს სასუნთქი გზების, შარდ-სასქესო სისტემისა და პირის ღრუს უჯრედებს ბაქტერიული ინფექციებისგან. იმ ბავშვებს, რომლებსაც A ვიტამინს შესაბამისი რაოდენობა აქვთ ორგანიზმში, უადვილდებათ ისეთი ვირუსული ინფექციების გადატანა, როგორიცაა წითელა და ჩუტყვავილა.
• B ჯგუფის ვიტამინები - ეს ჯგუფი აერთიანებს წყალში ხსნად სხვადასხვა ვიტამინს, რომლებიც ძირითადად მონაწილეობენ უჯრედების აღდგენით პროცესებში, საკვები ნივთიერებების გადამუშავებაში, სტრესის დაძლევასა და ადამიანის ჯანსაღი მიკრობიომის ფორმირებაში.
• ვიტამინი B1 (თიამინი) - მისმა ნაკლებობამ შეიძლება გამოიწვიოს ხშირი თავის ტკივილი, მუდმივი დაღლილობის განცდა, თავბრუსხვევა, გულისცემის გახშირება, გულისრევა, მადის დაქვეითება, გაღიზინება, დეპრესია და მუცლის ღრუს ტკივილი. თიამინი აუმჯობესებს თავის ტვინის შემეცნებით ფუნქციებს, დასწავლის პროცესს, ენერგიის წარმოქმნას და იცავს ორგანიზმს დაბერებისგან.
• ვიტამინი B2 (რიბოფლავინი) - ამ ვიტამინის ნაკლებობა იწვევს ნერვული და გულ-სისხლძარღვთა სისტემის პათოლოგიებს, კანისა და მხედველობის პრობლემებს, ანთებით პროცესებს, ჰორმონალურ დისბალანსს, მეტაბოლიზმის შენელებას და მომნელებელი სისტემის დაავადებებს. ის აუცილებელია სისხლის წითელი უჯრედების წარმოქმნისათვის. სწორედ ეს უჯრედები ახორციელებენ ჟანგბადის გადატანას მთელს ორგანიზმში. ეს ვიტამინი დადებითად მოქმედებს იმ ადამიანებზე, ვისაც აწუხებს შაკიკი და ჭარბი წონა.
• ვიტამინი B3 (ნიაცინი) - მისმა ნაკლებობამ შეიძლება განაპირობოს ქოლესტერინის დონის მომატება, ღვიძლის დაავადებები, ათეროსკლეროზი, კანის პიგმენტაციის პრობლემები, თავის ტკივილი, უენერგიობა, დეპრესია, დეზორიენტაცია, თავბრუსხვევა, დაღლილობა, მადის დაკარგვა ან წონის მომატება, გულისრევა და დიარეა. ეს ვიტამინი აუცილებელია იმ ადამიანებისთვის, ვისაც აქვს მძიმე ფიზიკური დატვირთვა.
• ვიტამინი B5 (პანტოთენის მჟავა) – B ჯგუფის ვიტამინებიდან ამ ვიტამინს აქვს ყველაზე ფართო სპექტირს მოქმედება მთელს ორგანიზმზე. მისი ნაკლებობის დროს ვლინდება მომატებული დაღლილობა, დეპრესია, გაღიზიანება, უძილობა და ძილის პრობლემები, კუნთების სპაზმი, კუჭ-ნაწლავის პრობლემები, ზედა სასუნთქი გზების პრობლემები და სხვ. ის ხელს უწყობს ორგანიზმს ავადმყოფობის შემდეგ სწრაფად გამოჯანმრთელებაში. მამაკაცებში აუცილებელია ტესტოსტერონის გამომუშავებისათვის.
• ვიტამინი B6 (პირიდოქსინი) - სხვანაირად მას ახალგაზრდობის ვიტამინსაც უწოდებენ. ამ ვიტამინის ნაკლებობამ შეიძლება გამოიწვიოს ხასიეთის ცვალებადობა, დეპრესია, შფოთვა, დაბნეულობა, დაღლილობა, უენერგიობა, უძილობა და ძილთან დაკავშირებული პრობლემები, კუნთების ტკივილი, პრემენსტრუალური სიმპტომების გაუარესება, ანემია, კვებითი აშლილობა, წონაში მომატება და ა.შ. B6 ვიტამინზე დამოკიდებულია ,,ბედნიერების’’ ჰორმონის ანუ სეროტონინის გამომუშავება.
• ვიტამინი B7 (ბიოტინი) - ის აუცილებელია ჯანსაღი თმის, კანისა და ფრჩხილებისთვის. ბიოტინი აუმჯობესებს სხვადასხვა ფერმენტის გამომუშავების პროცესს და მათ მოქმედებას. მისი ნაკლებობა შეიძლება გახდეს დერმატიტის, ეგზემის, ფსორიაზის და აკნეს მიზეზი; თმის ცვენა, არაჯანსაღი სტრუქტურის თმა, მტვრევადი ფრჩხილები, კანის პიგმენტაციის დარღვევა - ეს ყველაფერი დაკავშირებულია ხშირად ბიოტინის დეფიციტთან. B7 სასარგებლოდ მოქმედებს დიაბეტის მქონე პაციენტებზე.
• ვიტამინი B9 (ფოლიუმის მჟავა) - ის ერთ-ერთი იმ ვიტამინთაგანია, რომელიც სასიცოცხლოდ მნიშნვნელოვანია რეპროდუქციული (გამრავლების) სისტემისთვის. ხშირად გადამწყვეტ როლს თამაშობს ნაყოფის სწორ განვითარებასა და ჩამოყალიბებაზე. ამიტომ ქალებს, რომლებიც არიან ორსულად ან გეგმავენ ორსულობას, ექიმები ყოველთვის ურჩევენ ფოლიუმის მჟავას. მისმა ნაკლებობამ შეიძლება გამოიწვიოს დაღლილობა, არასწორი ზრდა-განვითარება, მადის დაკარგვა, გინგივიტი (ღრძილების ანთებითი პროცესი), სუნთქვის უკმარისობა, დიარეა, გაღიზიანება, გულმავიწყობა და სხვ.
• ვიტამინი B12 (კობალამინი) - ეს ვიტამინი განაპირობებს ჟანგბადის სწორ ტრანსპორტირებას მთელს სხეულში. მისი ნაკლებობა იწვევს ანემიას, კანის სიყვითლეს ან ფერმკრთალობას, დაღლილობას, უენერგიობას, თითების დაბუჟებას ან ჩხვლეტის შეგრძნებას, გადაცივებულ კიდურებს, კუჭის წყლულს, მხედველობის გაუარესებას, ხასიათის ცვალებადობას და სხვ.
• C ვიტამინი - ის აძლიერებს იმუნურ სისტემას და იცავს ორგანიზმს სხვადასხვა მავნე ზემოქმედების ფაქტორისგან. გარდა ამისა, C ვიტამინი ეხმარება სხეულს ახალგაზრდობისა და სილამაზის შენარჩუნებში. ის აუცილებელია სახსრების, ხრტილებისა და იოგების გამართული მუშაობისათვის. C ვიტამინი აუმჯობესებს კოლაგენის ბოჭკოებისა და ჰიალურონის მჟავის ფორმირებას. ორივე მათგანი სილამაზის და ახალგაზრდობის ხელშემწყობი აუცილებელი კომპონენტებია.
• D ვიტამინი - ყველა სხვა ვიტამინისგან განსხვავებულ ამ ნაერთს ადამიანის ორგანიზმი თვითონ ასინთეზებს და მოიხმარს ისეთი მნიშვნელოვანი ფუნქციებისათვის, როგორიცაა ჰორმონების სინთეზი, ძვალ-სახსროვანი სისტემა, ნერვული სისტემა და სხვ. D ვიტამინს მისი ფუნქციებიდან გამომდინარე ხშირად მოიხსენიებენ როგორც პროჰორმონს. ის აუცილებელია ჯანსაღი ძვლოვანი სისტემისთვის, ვინაიდან მონაწილეობს კალციუმის მარილების ჩალაგების პროცესში. კვლევების თანახმად, D ვიტამინს აქვს ტიპი 2 დიაბეტის საწინააღმდეგო მოქმედება. ის ასევე სასარგებლოა ორგანიზმისთვის სეზონური დეპრესიის შემთხვევაშიც.
• E ვიტამინი - ძლიერი ანტიოქსიდანტი, რომელიც იცავს ორგანიზმს გულ- სისხლძარღვთა და სიმსივნური დაავადებებისაგან. ეხმარება სხეულს კანისა და ლორწოვანი გარსების დატენიანებაში. აუცილებელია იმ ქალბატონებისთვის, ვინც იმყოფებიან მენოპაუზურ პერიოდში, რათა შენარჩუნებული იყოს კანისა და ლორწოვანი გარსის ტენიანობა და ელასტიურობა.
• K ვიტამინი - ეს ვიტამინი ცოცხალი ორგანიზმისთვის შეუცვლელი ნუტრიენტია. ის არეგულირებს ჭრილობების დროს სისხლის შედედების პროცესს. ამასთანავე, K ვიტამინის დახმარებით ხდება კალციუმის ტრანსპორტირება ძვლებში და კბილებში, რაც განაპირობებს ჯანსაღი ძვლოვანი ქსოვილის ჩამოყალიბებას. ასეთი მოქმედებით კი არტერიების რბილ კედლებს თავიდან აცილებს კალციფიკაციის (გამაგრების) პროცესს.

რაც შეეხება მინერალებს, ისინი არიან მიკროელემენტები, რომლებიც არსებობენ ნიადაგსა და წყალში, საიდანაც შემდეგ ხვდებიან მცენარეებსა და ცხოველებში. ვიტამინებისაგან განსხვავებით, მცენარეები მათ არ ასინთეზებენ.


მინერალები და მათი ძირითადი ფუნქციები:

• კალციუმი - ის არის ორგანიზმში ყველაზე მნიშვნელოვანი და აუცილებელი მინერალი, რადგან მონაწილეობს ძვლოვანი ქსოვილის შენებაში, ნერვული სისტემასა და კუნთოვან ქსოვილს შორის იმპულსების გადაცემაში, სისხლის შედედების ნორმალურ პროცესში და სხვ. კალციუმის ნაკლებობა იწვევს ისეთ პათოლოგიების, როგორიცაა ოსტეოპოროზი, ოსტეოპენია, ოსტეომალაცია და ა.შ. ბავშვებში ის აუცილებელია ძვლებისა და კბილების ჯანსაღი მდგომარეობისთვის, ვინაიდან ბავშვთა ასაკში ძვლების შენება ყველაზე აქტიურად მიმდინარეობს.
• მაგნიუმი - დაახლოებით 300-ზე მეტი ფუნქციის შესრულებაში მონაწილეობს მაგნიუმი. მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია კუნთების შეკუმშვა, ძვალ- სახსროვანი სისტემის გამართული მუშაობა და სტრესთან შეგუება. მისი ნაკლებობის დროს ვლინდება ისეთი სიმპტომები, როგორიცაა: მაღალი არტერიული წნევა და გულ-სისხლძარღვთა დაავადებები; თირკმლისა და ღვიძლის დაავადებები; შაკიკი; გლაუკომა; ვიტამინების K, B1, კალციუმის და კალიუმის შეწოვის დარღვევა; ,,მოუსვენარი’’ ფეხის სინდრომი; პრემენსტრუალური სიმპტომების გაუარესება; ქცევითი აშლილობები და ხასიათის ცვალებადობა; უძილობა და ძილთან დაკავშირებული პრობლემები; ოსტეოპოროზი; განმეორებით ბაქტერიული და სოკოვანი ინფექციები; იმუნური სისტემის დაქვეითება; კარიესი; იმპოტენცია და სხვ.
• რკინა - ის არის მიკრო მინერალების ერთ-ერთი წარმომადგენელი, რომელიც სხეულის ყველა უჯრედში გვხვდება. რკინა მონაწილეობს სისხლის წითელი უჯრედების ფორმირებასა და ჟანგბადის ტრანსპორტირებაში, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია ორგანიზმის გამართული ფუნქციონირებისათვის. მისი ნაკლებობა ყველაზე ხშირად იწვევს რკინა-დეფიციტური ანემიის ჩამოყალიბებას. გარდა ამისა, რკინის დაბალი დონე შეიძლება გახდეს ზოგადი დაღლილობის, სისუსტის, უენერგიობის, გულმავიწყობისა და გაფანტულობის მიზეზი. მისი დეფიციტი იწვევს კანის სიფერმკრთალეს, სუნთქვის უკმარისობას, გადაციებულ კიდურებს, თმის ცვენას, ფრჩხილების მტვრევადობას, მეხსიერების პრობლემებსა და თავბრუსხვევას. რკინის ნაკლებობა ბავშვებში ყველაზე მეტად ვლინდება ხოლმე სურვილით, ჭამონ ისეთი რაღაცეები, რაც არაა საკვები. მაგალითად, თიხა, ცარცი, ყინული და სხვ.
• თუთია - ადამიანის ორგანიზმი მას მცირე რაოდენობით იყენებს. მნიშვნელოვანი მინერალია რეპროდუქციული ფუნქციის სწორად შესასრულებლად. აქვს ანტიოქსიდანტური მოქმედება და იცავს ორგანიზმს თავისუფალი რადიკალების მავნე ზემოქმედებისგან. აუცილებელია იმუნური სისტემის გამართული მუშაობისთვის. თუთიის ნაკლებობამ შეიძლება გამოიწვიოს მადის დაკარგვა, ყნოსვის და გემოვნების რეცეპტორების დათრგუნვა, წონის მომატება ან კლება, თმის ცვენა, მომნელებელი სისტემის პრობლემები, ქრონიკული დაღლილობა და უენერგიობა, უნაყოფობა, ჰორმონალური პრობლემები, იმუნიტეტის დაქვეითება, მეხსიერების პრობლემები, შემეცნებითი ფუნქციების და სწავლის პრობლემები, ჭრილობების შეხორცების პრობლემა და ნერვული სისტემის პათოლოგიები. კვლევების შედეგად აღმოჩნდა რომ ფრიადოსან მოსწავლეებს თუთიის შესაბამისი რაოდენობა აქვთ სხეულში.
• სელენი - თუთიის მსგავსად, სელენიც გამოირჩევა ძლიერი ანტიოქსიდანტური მოქმედებით, აძლიერებს იმუნურ სისტემას, აქვს ანთების საწინააღმდეგო მოქმედება და ებრძვის ოქსიდაციურ სტრესს. სელენი ამცირებს ისეთი აუტოიმუნური დაავადებების რისკს, როგორიცაა ჩიყვი და ფარისებრი ჯირკვლის სხვა პრობლემები. სელენი გამოირჩევა ვირუსების საწინააღმდეგო ძლიერი მოქმედებით. მისმა დეფიციტმა შეიძლება გამოიწვიოს თმის ცვენა, კანისა და ფრჩხილების გაფერმკრთალება ან გაუხეშება, მუდმივი დაღლილობის განცდა, გონების გაფანტვა, უნაყოფობა, იმუნიტეტის დაქვეითება და სხვ.
• ქრომი - ეს მიკრო მინერალი მონაწილეობს ისეთ მნიშვნელოვან პროცესში, როგორიცაა სისხლში შაქრის დონის დარეგულირება. ასეთი მოქმედებით იცავს ორგანიზმს დიაბეტის რისკისგან და ამცირებს ტკბილეულზე მოთხოვნას. მისი ნაკლებობა იწვევს მადის დაკარგვას ან პირიქით მომატებას, წონის ცვლილებას, შენელებულ ზრდა-განვითარებას, ჭრილობების შეხორცების გართულებას, უენერგიობას, დაღლილობას, გაუარესებულ მხედველობას, ხასიათის ცვალებადობას, კანის პრობლემებს, მეხსიერების გაუარესებას, კონცენტრაციის პრობლემებსა და სხვ.
• მანგანუმი - ეს ძვლებისთვის ერთ-ერთი აუცილებელი მინერალია. მისი ნაკლებობის დროს ყალიბდება ოსტეოპოროზი (ძვლების განლევას), ანემია, ქრონიკული დაღლილობა, ქვეითდება იმუნური სისტემა, ვითარდება ჰორმონალური დარღვევები, ირღვევა მონელების პროცესი, უარესდება პრემენსტრუალური სიმპტომები და ა.შ.
• სპილენძი - ის უზრუნველყოფს კანისა და თმის ნორმალურ პიგმენტაციას. ამ მინერალის ნაკლებობა ხშირად ხდება ოსტეოპოროზის, ძვლების სისუსტის, მტვრევადის ფრჩხილების, დაღლილობის მიზეზი. სპილენძის დეფიციტი იწვევს ქრონიკულ დაღლილობას, უენერგიობას, ოსტეოპოროზსს, ფერმკრთალობას, სხეულის დაბალ ტემპერატურას ან მუდმივად სიცივის შეგრძნებას, ანემიას, მტვრევად ფრჩხილებს, სახსრებისა და კუნთების ტკივილს, შენელებულ ზრდა- განვითარებას, მოულოდნელ წონის კლებას, თმის ცვენას, კანის ანთებით პროცესებსა და ტკივილს.
• იოდი - ეს მინერალი ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციონირებისათვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. ის უზრუნველყოფს მის ნორმალურ მუშაობას და თიროიდული ჰორმონების სწორად გამომუშავებას. მისი დეფიტის დროს აღინიშნება უენერგიობა, ქრონიკული დაღლილობა, სხეულის დაბალი ტემპერატურა ან მუდმივად სიცივის განცდა, ცუდი კონცენტრაცია, დეპრესია, კუნთების ტკივილი, თმის ცვენა, საჭმლის მონელების პრობლემა და შეკრულობა, უეცარი წონის კლება, სუსტი გულისცემა, გადიდებული ფარისებრი ჯირკვალი და სხვ.
• კალიუმი - კალიუმი ძალიან მნიშვნელოვანი მინერალია ყველა უჯრედის, ქსოვილის და ორგანოს სწორი ფუნქციონირებისათვის ორგანიზმში. ის ამავდროულად არის ელექტროლიტი, ნატრიუმის, ქლორიდის, კალციუმისა და მაგნიუმის მსგავსად. კალიუმი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია გულის ფუნქციისათვის და გადამწყვეტ როლს თამაშობს ხერხემლისა და გლუვი კუნთების შეკუმშვის პროცესში, რომელიც აუცილებელია მონელებისა და კუნთოვანი სისტემისათვის. კალიუმის დეფიციტის დროს აღინიშნება დაღლილობის განცდა, საერთო სისუსტე, კუნთების სპაზმი, კიდურების უმოძრაობა და დაბუჟება, გულისრევა, შეკრულობა, მუცლის ტკივილი, შებერილობა და სხვ.