რადგან ბოლო პერიოდში მიკრობიოლოგიამ ძალიან გამიტაცა, დღევანდელ პოსტს ამ უმცირეს ორგანიზმებს ვუძღვნი. ესენი არიან არსებები, რომლებსაც ვერ ვხედავთ მაგრამ ყოველთვის და ყველგან ვგრძნობთ მათ არსებობას, იქნება ეს სხვადასხვა საკვები, სასმელი თუ მოვლენა. იმედია, ისიამოვნებთ.
კოლიბაქტერიების ანუ ნაწლავის ჩხირის ჯგუფი (იგივე კოლიფორმები) აერთიანებს მიკროორგანიზმების
100-მდე
სახეობას,
რომლებიც
წარმოადგენენ
ადამიანის,
ცხოველებისა
და
ფრინველების
ნაწლავის
ნორმალური
მიკროფლორის
შემადგენელ
ნაწილს.
მათ
პირობითად
პათოგენური
მიკროორგანიზმები
ეწოდებათ,
ვინაიდან
მოწამვლა
ვითარდება
მხოლოდ
გარკვეულ
პირობებში. კერძოდ,
როდესაც
ნაწლავის
ჩხირი
ადამიანის
ორგანიზმში
ხვდება
საკვებთან
ან
წყალთან
ერთად.
კოლიფორმების
ჯგუფს
მიეკუთვნება
ციტრობაქტერია,
კლებსიელა,
ენტერობაქტერია
და
ე.
კოლი
(ზოგჯერ
ამ
ჯგუფს
სერაციას(Serratia)
და
ჰაფნიასაც(Hafnia)
მიაკუთვნებენ).
საკვებისმიერი
ინტოქსიკაციები
ძირითადად
ყველაზე
ხშირად
ე.
კოლთან
ასოცირდება
კოლიფორმული
ბაქტერიების
ჯგუფიდან.
კოლიფორმები ითვლებოდნენ ძირითად ინდიკატორ მიკროორგანიზმებად საკვების ფეკალური
მასებით
დაბინძურებისთვის.
კოლიფორმების
უმეტესი
სახეობა
გვხვდება
თბილსისხლიანი
ცხოველების
ნაწლავებში,
მათი
მცირე
ნაწილი
კი
არსებობს
სხვადასხვა
სახის
გარემოში
- მიწა,
წყალი,
მცენარეები
და
ა.შ.
რძის პროდუქტების, სასმელი წყლის, კომპოსტირებული სასუქის და ჩამდინარე
წყლების
უსაფრთხოებისა
და
ხარისხის
მართვისთვის,
მიკრობიოლოგებმა
აღმოაჩინეს
დადებითი
კავშირი
ზოგიერთ
ბაქტერიასა
და
ფეკალურ
დაბინძურებას
შორის.
ამიტომ
ასეთ
ბაქტერიებს
ფეკალური
კოლიფორმები
(fecal coliform) უწოდეს. ცოტა მოგვიანებით
მათ
თერმოტოლერანტი
კოლიფორმები
(thermotolerant coliforms) უწოდეს, რომელიც უფრო შესაფერისი აღმოჩნდა. ბაქტერიების სხვადასხვა სახეობების ასეთი გზით დაჯგუფება სასარგებლო აღმოჩნდა ჩამდინარე წყლების, კანალიზაციის და სპეციფიური
საკვების
ხარისხის
და
უსაფრთხოების
სამართავად.
კოლიფორმების
რაოდენობა
სამწუხაროდ
არ
განსაზღვრავს
დაბინძურება
უშუალოდ ფეკალური მასებით მოხდა თუ არა. ე. კოლი ასოცირდება თბილსისხლიანი და ხერხემლიანი
ცხოველების
ფეკალური
მასებით
კონტამინაციასთან.
ე.
კოლის
არსებობა
წყალში
და
სხვადასხვა
ნედლ
პროდუქტში
ზუსტი
ინდიკატორია
ფეკალური
მასებით
დაბინძურების.
კოლიფორმული ბაქტერიები
ხასიათდებიან
მაღალი
გამძლეობით
არახელსაყრელი
პირობების
მიმართ
(ყინვა,
მჟავე
არე),
შეუძლიათ
დიდი
ხნის
განმავლობაში
შეინარჩუნონ
სიცოცხლისუნარიანობა
წყალში,
ნიადაგსა
და
სხვადასხვა
ნივთებზე.
ნაწლავის
ჩხირის
ბაქტერიები
მრავლდებიან,
როგორ
აერობულ, ასევე
ანაერობულ
პირობებში,
განსაკუთრებით
ინტენსიურად
ვითარდებიან
37გრადუს
C-ზე,
მაგრამ
მშვენივრად
გრძნობენ
თავს
ოთახის
ტემპერატურაზეც.
თუმცა
ამ
ბაქტერიების
განადგურება
საკმაოდ
იოლია
- საკმარისია წყლის 15
წუთით
60 გრადუს C-ზე გაცხელება.
კოლიფორმული ბაქტერიები არიან მრგვალი ფორმის, გრამ-უარყოფითი, არა სპორა წარმომქმნელი, მოძრავი ან არა მოძრავი
ბაქტერიები,
რომლებსაც
შეუძლიათ
ლაქტოზის
ფერმენტაცია
მჟავის
და
აირის
წარმოქმნით
35-37 გრადუს
ცელსიუსზე
ინკუბირების
შემთხვევაში.
ჩვეულებრივ,
ასეთი
ტიპის
ბაქტერიები
ხდებიან
სანიტარული ხარისხის ინდიკატორი საკვებსა და წყალში. დიდი რაოდენობით არსებობენ თბილსისხლიანი ცხოველების ფეკალურ
მასებში.
მიუხედავად
იმისა
რომ
კოლიფორმული
ბაქტერიების
შტამების
უმრავლესობა
არ
იწვევს სერიოზულ
დაავადებებს,
მათი
გამრავლება
მარტივად
მიმდინარეობს
და
მათი
არსებობა
განაპირობებს
სხვა
ფეკალური
წარმომავლობის
პათოგენების
წარმოქმნას.
ასეთ
პათოგენებს
მიეკუთვნებიან
ბაქტერიები,
ვირუსები,
პროტოზოები
და
პარაზიტები.
კოლიფორმები
არსებობენ
როგორც
აერობულ,
ისე
ანაერობულ
გარემოში.
კოლიფორმული
ბაქტერიების
სხვა
ბაქტერიებისგან
გამოყოფის
მარტივი
საშუალებაა
ეოზინის
მეთილიანი
ლურჯი
აგარის
საკვები
არე.
ასეთი
აგარიანი
ფინჯანი
ნაწილობრივ
ინჰიბიტორია
გრამ-დადებითი
ბაქტერიებისთვის
და
გრამ-უარყოფით
ბაქტერიებში
იწვევს
ფერის
შეცვლას
ლაქტოზის
ფერმენტაციის
გამო.
ლაქტოზის
ძლიერი
მაფერმენტირებელი
ბაქტერიები
იღებებიან
მუქ
ლურჯ,
იისფერ
და
შავ
ფერებში,
ე.კოლი,
რომელიც
ასევე
არის
ლაქტოზის
მაფერმენტირებელი,
იღებება
მუქ
ფრად
და
დამატებით
იკეთებს
მეტალისფერ
მომწვანო
პრიალა
აპკს.
სხვა
კოლიფორმული
ბაქტერიები
ქმნიან
სქელ,
პრიალა
კოლონიებს.
ბაქტერიებს,
რომლებსაც
არ
შეუძლიათ
ლაქტოზის
ფერმენტირება,
უფერულ
კოლონიებს
ქმნიან,
ხოლო
სუსტი
მაფერმენტირებლები
- ღია
ვარდისფერ
კოლონიებს.
კოლიბაქტერიების ერთ-ერთი წარმომადგენელი, Escherichia coli (ნაწლავის ჩხირი)
ადამიანის ნაწლავებში ჩნდება დაბადებიდან პირველსავე დღეებში
და ნარჩუნდება მთელი ცხოვრების
განმავლობაში. მართალია,
მათი რაოდენობა
ნაწლავის საერთო
მიკროფლორაში არ
აღემატება 1%, მაგრამ
ისინი უმნიშვნელოვანეს როლს თამაშობენ
კუჭ-ნაწლავის
ტრაქტის მუშაობაში.
ნაწლავის ჩხირი
შთანთქავს ნაწლავებში არსებულ ჟანგბადს,
რომელიც უარყოფითად მოქმედებს ბიფიდო და
ლაქტობექტერიებზე, გამოიმუშავებს B ჯგუფისა
და K ვიტამინებს, მონაწილეობას ღებულობს ქოლესტერინის, ბილირუბინის, ქოლინის,
ნაღვლისა და
ცხიმოვანი მჟავების
ცვლაზე, გავლენას
ახდენს რკინისა
და კალციუმის
შეწოვაზე.
ეშერიხია კოლი
დანარჩენი კოლიფორმული ბაქტერიებისგან ადვილად
შეიძლება განვასხვავოთ 44 გრადუს ცელსიუსზე
ლაქტოზის ფერმენტაციის უნარით. ეოზინის მეთილის
ლურჯ აგარზე
კულტივაციის შემდეგ
ე. კოლის
არსებობის შემთხვევაში ვიღებთ მეტალისფერ მომწვანო კოლონიებს
იასამნისფერ აგარზე.
ე. კოლის ინკუბაციის პერიოდი 12-72 საათი გრძელდება
30-37 გრადუსი ცელსიუსის
პირობებში. განსხვავებით სხვა კოლიფორმული ბაქტერიებისგან ე.
კოლი ფეკალური
წარმოშობისა და
მისი არსებობა
პირდაპირ მიუთითებს
ფეკალური მასებით
კონტამინაციაზე. ე.
კოლის ძირითადი
შტამები უსაფრთხოა
ადამიანის ჯანმრთელობისთვის, თუმცაღა ზოგიერთ
მათგანს შეუძლია
მძიმე პათოლოგიების გამოწვევა. ინფექციის პირველი სიმპტომებია სისხლიანი დიარეა,
პირღებინება, მუცლის
ტკივილი და
ციებ-ცხელება.
გარდა ამისა,
მას შეუძლია
გამოიწვიოს პნევმონია,
სხვადასხვა რესპირატორული დაავადებები, თირკმლის
დაავადებები და საშარდე
გზების ინფექციები.
რაც შეეხება
ხორცში და
ხორცის პროდუქტებში ე.
კოლის არსებობას,
პირვეელად ის
ჰამბურგერებში აღმოაჩინეს 1980 წელს (ამერიკის შეერთებულ
შტატებში). იმ
დროისთვის ,,ჰამბურგერის დაავადება’’ დაემატა საკვებით
გამოწვეულ დაავადებათა სიას. რადგან ჰამბურგერებს სათანადო ტემპერატურაზე არ ამუშავებდნენ, მასში ნარჩუნდებოდა ე. კოლის შტამები.
ყველაზე აგრესიულ
ფორმებში სიმპტომები იწყებოდა სისხლიანი
დიარეით, რომელსაც
თან სდევდა
თირკმელების დროებითი
ან სამუდამო
გათიშვა და
სიკვდილი. 5 წლის
ქვემოთ ასაკის
ბავშვებში ე.
კოლი იწვევდა
რამოდენიმე დაავადებას.
გამომწვევი იყო
ე. კოლის
შტამი 0157, რომელიც
გამოიმუშავებს ორგანიზმში მოხვედრისას ვეროტოქსინებს. ეს შტამი ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფორმაა, თუმცა სხვა
შტამებსაც შეუძლიათ
ტოქსინების გამომუშავება და გამოყოფა.
სასურსათო პროდუქტების დაბინძურება კოლიბაქტერიებით შეიძლება მოხდეს
შემდეგი დარღვევებისას:
•
პროდუქტი (ხორცი, რძე,
კვერცხი) შეხებაში
მოხვდა ფეკალურ
მასებთან;
•
ფეკალური მასებიდან
(მაგალითად, საპირფარეშოდან) დაბინძურდა მიწისქვეშა წყლები (ჭა, წყარო), რომელიც გამოიყენეს სურსათის მოსამზადებლად ან ჭურჭლის
ან ტარის
გასარეცხად;
•
სურსათის მომზადებაში ან დაფასოებაში მონაწილე პერსონალი
არ იცავს
პირად ჰიგიენას
და სურსათი
ბინძურდება მათი
ხელებიდან;
•
შენახვისას ან
გადაზიდვისას სასურსათო
პროდუქტი ეხება
სხვა, დაბინძურებულ სურსათს;
•
დაბინძურება მოხდა
მწერების ან
მღრღნელების საშუალებით.
მსხვილი რქოსანი
ცხოველი ითვლება
ამ ბაქტერიებისთვის ყველაზე კარგ
გასამრავლებელ გარემოდ.
სწორედ ამიტომ
ძროხა და
განსაკუთრებით კი
უმი ჰამბურგერი, ,,კარგი’’ საშუალებაა ე.
კოლით კონტამინაციისათვის. ე. კოლისგან თავდაცვის
ყველაზე კარგი
საშუალებაა მაღალი
სტანდარტის ჰიგიენური
ნორმების დაცვა
და შესაბამის
ტემპერატურაზე დამუშავებული ხორცი. სწორედ ამიტომ
ექიმები გვირჩევენ
არ მივირთვათ
ვარდისფერი ან
სისხლიანი ხორცი, ხოლო ხორცის შეძენისას
ყურადღება მივაქციოთ
შეფუთვას - ხომ
არაა დარღვეული
მისი მთლიანობა
(ჰერმეტული ტარა), გამოშვების თარიღს,
სუნსა (თუკი
არაა შეფუთული)
და ფერს.
საკვებ პროდუქტში
მოხვედრისას, თუ
ტემპერატურული პირობებიც
ხელშემწყობია, კოლიბაქტერიები ძალიან სწრაფად
მრავლდება. კოლიბაქტერიების ინტენსიური გამრავლებისას ადგილი აქვს
პროდუქტის სუნისა
და გემოს
მკვეთრ გაუარესებას. გარდა ამისა,
პროდუქტში გროვდება
ბაქტერიის მიერ
გამომუშავებული ტოქსინი,
რომელიც მაღალ
ტემპერატურაზე დამუშავების შემდეგაც კი
შეიძლება მომწამვლელი იყოს ადამიანისთვის. კოლიბაქტერიებით ან
მათ მიერ
გამომუშავებული ტოქსინებით დაბინძურებული საკვების
ან წყლის
მოხმარებამ შეიძლება
სხვადასხვა დაავადებები გამოიწვიოს _ ნაწლავური ინფექციები, შარდსადენი გზებისა
და სასქესო
ორგანოების დაზიანება,
ბაქტერიემია, მენინგიტი
და სხვა.
შესაბამისად ნაწლავის
ჩხირით გამოწვეული მოწამვლა შესაძლებელია ხასიათდებოდეს სხვადასხვა სიმპტომებით - გულისრევით, მუცლის ტკივილით,
მაღალი ტემპერატურით, სისუსტით ან
უმადობით. მძიმე
შემთხვევების დროს
შესაძლებელია განვითარდეს სეფსისიც.
სახლის პირობებში
კოლიბაქტერიების მოშორება
პროდუქტიდან შესაძლებელია მისი ინტენსიური და საგულდაგულო გარეცხვით (თუ კოლიბაქტერიები პროდუქტის
ზედაპირზეა) ან
თერმული დამუშავებით (მოხარშვით, შეწვით). თუმცა,
თერმული დამუშავებით პროდუქტს არ
შორდება კოლიბაქტერიების მიერ გამომუშავებული ტოქსინები. ამიტომ, თუკი
არსებობს ეჭვი, რომ კოლიბაქტერიებით პროდუქტი
არა მხოლოდ
დაბინძურდა, არამედ
ისინი მასში
გამრავლდნენ კიდეც
(მაგალითად, თუკი
დაბინძურებული პროდუქტი
დიდხანს იდო
სითბოში) - უმჯობესია
თუ მოერიდებით ასეთი
პროდუქტის მოხმარებას.
საგულისხმოა, რომ კოლიბაქტერიის არსებობა
სასურსათო პროდუქტებში პროდუქტის ფეკალური
დაბინძურების ინდიკატორად არის
მიჩნეული - მათი
აღმოჩენა იმას
ნიშნავს, რომ
ამ პროდუქტში
სხვა ფეკალური
მიკრობები, ვირუსები და პარაზიტები შეიძლება
იყოს.
