ხორცის და ხორცის პროდუქტების დამაბინძურებელები - კოლიფორმული ბაქტერიები

რადგან ბოლო პერიოდში მიკრობიოლოგიამ ძალიან გამიტაცა, დღევანდელ პოსტს ამ უმცირეს ორგანიზმებს ვუძღვნი. ესენი არიან არსებები, რომლებსაც ვერ ვხედავთ მაგრამ ყოველთვის და ყველგან ვგრძნობთ მათ არსებობას, იქნება ეს სხვადასხვა საკვები, სასმელი თუ მოვლენა. იმედია, ისიამოვნებთ. 

კოლიბაქტერიების ანუ ნაწლავის ჩხირის ჯგუფი (იგივე კოლიფორმები) აერთიანებს მიკროორგანიზმების 100-მდე სახეობას, რომლებიც წარმოადგენენ ადამიანის, ცხოველებისა და ფრინველების ნაწლავის ნორმალური მიკროფლორის შემადგენელ ნაწილს. მათ პირობითად პათოგენური მიკროორგანიზმები ეწოდებათ, ვინაიდან მოწამვლა ვითარდება მხოლოდ გარკვეულ პირობებში. კერძოდ, როდესაც ნაწლავის ჩხირი ადამიანის ორგანიზმში ხვდება საკვებთან ან წყალთან ერთად. კოლიფორმების ჯგუფს მიეკუთვნება ციტრობაქტერია, კლებსიელა, ენტერობაქტერია და ე. კოლი (ზოგჯერ ამ ჯგუფს სერაციას(Serratia) და ჰაფნიასაც(Hafnia) მიაკუთვნებენ). საკვებისმიერი ინტოქსიკაციები ძირითადად ყველაზე ხშირად ე. კოლთან ასოცირდება კოლიფორმული ბაქტერიების ჯგუფიდან.

კოლიფორმები ითვლებოდნენ ძირითად ინდიკატორ მიკროორგანიზმებად საკვების ფეკალური მასებით დაბინძურებისთვის. კოლიფორმების უმეტესი სახეობა გვხვდება თბილსისხლიანი ცხოველების ნაწლავებში, მათი მცირე ნაწილი კი არსებობს სხვადასხვა სახის გარემოში - მიწა, წყალი, მცენარეები და ა.შ.

რძის პროდუქტების, სასმელი წყლის, კომპოსტირებული სასუქის და ჩამდინარე წყლების უსაფრთხოებისა და ხარისხის მართვისთვის, მიკრობიოლოგებმა აღმოაჩინეს დადებითი კავშირი ზოგიერთ ბაქტერიასა და ფეკალურ დაბინძურებას შორის. ამიტომ ასეთ ბაქტერიებს ფეკალური კოლიფორმები (fecal coliform)  უწოდეს. ცოტა მოგვიანებით მათ თერმოტოლერანტი კოლიფორმები (thermotolerant coliforms) უწოდეს, რომელიც უფრო შესაფერისი აღმოჩნდა. ბაქტერიების სხვადასხვა სახეობების ასეთი გზით დაჯგუფება სასარგებლო აღმოჩნდა ჩამდინარე წყლების, კანალიზაციის და სპეციფიური საკვების ხარისხის და უსაფრთხოების სამართავად. კოლიფორმების რაოდენობა სამწუხაროდ არ განსაზღვრავს დაბინძურება უშუალოდ ფეკალური მასებით მოხდა თუ არა. ე. კოლი ასოცირდება თბილსისხლიანი და ხერხემლიანი ცხოველების ფეკალური მასებით კონტამინაციასთან. ე. კოლის არსებობა წყალში და სხვადასხვა ნედლ პროდუქტში ზუსტი ინდიკატორია ფეკალური მასებით დაბინძურების.

კოლიფორმული ბაქტერიები ხასიათდებიან მაღალი გამძლეობით არახელსაყრელი პირობების მიმართ (ყინვა, მჟავე არე), შეუძლიათ დიდი ხნის განმავლობაში შეინარჩუნონ სიცოცხლისუნარიანობა წყალში, ნიადაგსა და სხვადასხვა ნივთებზე. ნაწლავის ჩხირის ბაქტერიები მრავლდებიან, როგორ აერობულ, ასევე ანაერობულ პირობებში, განსაკუთრებით ინტენსიურად ვითარდებიან 37გრადუს C-ზე, მაგრამ მშვენივრად გრძნობენ თავს ოთახის ტემპერატურაზეც. თუმცა ამ ბაქტერიების განადგურება საკმაოდ იოლია - საკმარისია წყლის  15 წუთით 60 გრადუს C-ზე გაცხელება.

კოლიფორმული ბაქტერიები არიან მრგვალი ფორმის, გრამ-უარყოფითი, არა სპორა წარმომქმნელი, მოძრავი ან არა მოძრავი ბაქტერიები, რომლებსაც შეუძლიათ ლაქტოზის ფერმენტაცია მჟავის და აირის წარმოქმნით 35-37 გრადუს ცელსიუსზე ინკუბირების შემთხვევაში. ჩვეულებრივ, ასეთი ტიპის ბაქტერიები ხდებიან  სანიტარული ხარისხის ინდიკატორი საკვებსა და წყალში. დიდი რაოდენობით არსებობენ თბილსისხლიანი ცხოველების ფეკალურ მასებში. მიუხედავად იმისა რომ კოლიფორმული ბაქტერიების შტამების უმრავლესობა არ იწვევს სერიოზულ დაავადებებს, მათი გამრავლება მარტივად მიმდინარეობს და მათი არსებობა განაპირობებს სხვა ფეკალური წარმომავლობის პათოგენების წარმოქმნას. ასეთ პათოგენებს მიეკუთვნებიან ბაქტერიები, ვირუსები, პროტოზოები და პარაზიტები. კოლიფორმები არსებობენ როგორც აერობულ, ისე ანაერობულ გარემოში. კოლიფორმული ბაქტერიების სხვა ბაქტერიებისგან გამოყოფის მარტივი საშუალებაა ეოზინის მეთილიანი ლურჯი აგარის საკვები არე. ასეთი აგარიანი ფინჯანი ნაწილობრივ ინჰიბიტორია გრამ-დადებითი ბაქტერიებისთვის და გრამ-უარყოფით ბაქტერიებში იწვევს ფერის შეცვლას ლაქტოზის ფერმენტაციის გამო. ლაქტოზის ძლიერი მაფერმენტირებელი ბაქტერიები იღებებიან მუქ ლურჯ, იისფერ და შავ ფერებში, ე.კოლი, რომელიც ასევე არის ლაქტოზის მაფერმენტირებელი, იღებება მუქ ფრად და დამატებით იკეთებს მეტალისფერ მომწვანო პრიალა აპკს. სხვა კოლიფორმული ბაქტერიები ქმნიან სქელ, პრიალა კოლონიებს. ბაქტერიებს, რომლებსაც არ შეუძლიათ ლაქტოზის ფერმენტირება, უფერულ კოლონიებს ქმნიან, ხოლო სუსტი მაფერმენტირებლები - ღია ვარდისფერ კოლონიებს.

კოლიბაქტერიების ერთ-ერთი წარმომადგენელი, Escherichia coli (ნაწლავის ჩხირი) ადამიანის ნაწლავებში ჩნდება დაბადებიდან პირველსავე დღეებში და ნარჩუნდება მთელი ცხოვრების განმავლობაში. მართალია, მათი რაოდენობა ნაწლავის საერთო მიკროფლორაში არ აღემატება 1%, მაგრამ ისინი უმნიშვნელოვანეს როლს თამაშობენ კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის მუშაობაში. ნაწლავის ჩხირი შთანთქავს ნაწლავებში არსებულ ჟანგბადს, რომელიც უარყოფითად მოქმედებს ბიფიდო  და ლაქტობექტერიებზე, გამოიმუშავებს B ჯგუფისა და K ვიტამინებს, მონაწილეობას ღებულობს  ქოლესტერინის, ბილირუბინის, ქოლინის, ნაღვლისა და ცხიმოვანი მჟავების ცვლაზე, გავლენას ახდენს რკინისა და კალციუმის შეწოვაზე.

ეშერიხია კოლი დანარჩენი კოლიფორმული ბაქტერიებისგან ადვილად შეიძლება განვასხვავოთ 44 გრადუს ცელსიუსზე ლაქტოზის ფერმენტაციის უნარით. ეოზინის მეთილის ლურჯ აგარზე კულტივაციის შემდეგ ე. კოლის არსებობის შემთხვევაში ვიღებთ მეტალისფერ მომწვანო კოლონიებს იასამნისფერ აგარზე.

ე. კოლის ინკუბაციის პერიოდი 12-72 საათი გრძელდება 30-37 გრადუსი ცელსიუსის პირობებში. განსხვავებით სხვა კოლიფორმული ბაქტერიებისგან ე. კოლი ფეკალური წარმოშობისა და მისი არსებობა პირდაპირ მიუთითებს ფეკალური მასებით კონტამინაციაზე. ე. კოლის ძირითადი შტამები უსაფრთხოა ადამიანის ჯანმრთელობისთვის, თუმცაღა ზოგიერთ მათგანს შეუძლია მძიმე პათოლოგიების გამოწვევა. ინფექციის პირველი სიმპტომებია სისხლიანი დიარეა, პირღებინება, მუცლის ტკივილი და ციებ-ცხელება. გარდა ამისა, მას შეუძლია გამოიწვიოს პნევმონია, სხვადასხვა რესპირატორული დაავადებები, თირკმლის დაავადებები  და საშარდე გზების ინფექციები.

რაც შეეხება ხორცში და ხორცის პროდუქტებში  ე. კოლის არსებობას, პირვეელად ის ჰამბურგერებში აღმოაჩინეს 1980 წელს (ამერიკის შეერთებულ შტატებში). იმ დროისთვის ,,ჰამბურგერის დაავადება’’ დაემატა საკვებით გამოწვეულ დაავადებათა სიას. რადგან ჰამბურგერებს სათანადო ტემპერატურაზე არ ამუშავებდნენ, მასში ნარჩუნდებოდა ე. კოლის შტამები. ყველაზე აგრესიულ ფორმებში სიმპტომები იწყებოდა სისხლიანი დიარეით, რომელსაც თან სდევდა თირკმელების დროებითი ან სამუდამო გათიშვა და სიკვდილი. 5 წლის ქვემოთ ასაკის ბავშვებში ე. კოლი იწვევდა რამოდენიმე დაავადებას.

გამომწვევი იყო ე. კოლის შტამი 0157, რომელიც გამოიმუშავებს ორგანიზმში  მოხვედრისას ვეროტოქსინებს. ეს შტამი ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფორმაა, თუმცა სხვა შტამებსაც შეუძლიათ ტოქსინების გამომუშავება და გამოყოფა.

სასურსათო პროდუქტების დაბინძურება კოლიბაქტერიებით შეიძლება მოხდეს შემდეგი დარღვევებისას:

•                    პროდუქტი (ხორცი, რძე, კვერცხი) შეხებაში მოხვდა ფეკალურ მასებთან;

•                    ფეკალური მასებიდან (მაგალითად, საპირფარეშოდან) დაბინძურდა მიწისქვეშა წყლები (ჭა, წყარო), რომელიც გამოიყენეს სურსათის მოსამზადებლად ან ჭურჭლის ან ტარის გასარეცხად;

•                    სურსათის მომზადებაში ან დაფასოებაში მონაწილე პერსონალი არ იცავს პირად ჰიგიენას და სურსათი ბინძურდება მათი ხელებიდან;

•                    შენახვისას ან გადაზიდვისას სასურსათო პროდუქტი ეხება სხვა, დაბინძურებულ სურსათს;

•                    დაბინძურება მოხდა მწერების ან მღრღნელების საშუალებით.

მსხვილი რქოსანი ცხოველი ითვლება ამ ბაქტერიებისთვის ყველაზე კარგ გასამრავლებელ გარემოდ. სწორედ ამიტომ ძროხა და განსაკუთრებით კი უმი ჰამბურგერი, ,,კარგი’’ საშუალებაა ე. კოლით კონტამინაციისათვის. ე. კოლისგან თავდაცვის ყველაზე კარგი საშუალებაა მაღალი სტანდარტის ჰიგიენური ნორმების დაცვა და შესაბამის ტემპერატურაზე დამუშავებული ხორცი. სწორედ ამიტომ ექიმები გვირჩევენ არ მივირთვათ ვარდისფერი ან სისხლიანი ხორცი, ხოლო  ხორცის შეძენისას ყურადღება მივაქციოთ შეფუთვას - ხომ არაა დარღვეული მისი მთლიანობა (ჰერმეტული ტარა),  გამოშვების თარიღს, სუნსა (თუკი არაა შეფუთული) და ფერს.

საკვებ პროდუქტში მოხვედრისას, თუ ტემპერატურული პირობებიც ხელშემწყობია, კოლიბაქტერიები ძალიან სწრაფად მრავლდება. კოლიბაქტერიების ინტენსიური გამრავლებისას ადგილი აქვს პროდუქტის სუნისა და გემოს მკვეთრ გაუარესებას. გარდა ამისა, პროდუქტში გროვდება ბაქტერიის მიერ გამომუშავებული ტოქსინი, რომელიც მაღალ ტემპერატურაზე დამუშავების შემდეგაც კი შეიძლება მომწამვლელი იყოს ადამიანისთვის. კოლიბაქტერიებით ან მათ მიერ გამომუშავებული ტოქსინებით დაბინძურებული საკვების ან წყლის მოხმარებამ შეიძლება სხვადასხვა დაავადებები გამოიწვიოს _ ნაწლავური ინფექციები, შარდსადენი გზებისა და სასქესო ორგანოების დაზიანება, ბაქტერიემია, მენინგიტი და სხვა. შესაბამისად ნაწლავის ჩხირით გამოწვეული მოწამვლა შესაძლებელია ხასიათდებოდეს სხვადასხვა სიმპტომებით - გულისრევით, მუცლის ტკივილით, მაღალი ტემპერატურით, სისუსტით ან უმადობით. მძიმე შემთხვევების დროს შესაძლებელია განვითარდეს სეფსისიც.

სახლის პირობებში კოლიბაქტერიების მოშორება პროდუქტიდან შესაძლებელია მისი ინტენსიური და საგულდაგულო გარეცხვით (თუ კოლიბაქტერიები პროდუქტის ზედაპირზეა) ან თერმული დამუშავებით (მოხარშვით, შეწვით). თუმცა, თერმული დამუშავებით პროდუქტს არ შორდება კოლიბაქტერიების მიერ გამომუშავებული ტოქსინები. ამიტომ, თუკი არსებობს ეჭვი,  რომ კოლიბაქტერიებით პროდუქტი არა მხოლოდ დაბინძურდა, არამედ ისინი მასში გამრავლდნენ კიდეც (მაგალითად, თუკი დაბინძურებული პროდუქტი დიდხანს იდო სითბოში)  -  უმჯობესია თუ მოერიდებით ასეთი პროდუქტის მოხმარებას.

საგულისხმოა, რომ კოლიბაქტერიის არსებობა სასურსათო პროდუქტებში პროდუქტის ფეკალური დაბინძურების  ინდიკატორად არის მიჩნეული - მათი აღმოჩენა იმას ნიშნავს, რომ ამ პროდუქტში სხვა ფეკალური მიკრობები, ვირუსები და პარაზიტები შეიძლება იყოს.

ნაწილი მეორე: ორგანიზმი და შაქარი

        რამოდენიმე პოსტის წინ მოგიყევით როგორ მოქმედებს შაქარი ტვინზე, დღევანდელ პოსტში კი მინდა მოგიყვეთ შაქრის მოქმედებაზე, რომელსაც განიცდის ორგანიზმი.

        დავიწყებ იქიდან რომ დღესდღეობით ადამიანის დღიურ რაციონში ყველაზე დიდი რაოდენობით შედის მარცვლეული, იქნება ეს სუფთა სახით ბურღულეული თუ მარცვლეულიდან წარმოებული საკვები. მარცვლეული კი დიდი რაოდენობით შეიცავს სახამებელს, რომელიც გლუკოზის პირველადი წყაროა. მისი დაშლა ნახშირწყლებად მიმდინარეობს ნაწლავებში. მოგეხსენებათ, ადამიანის ორგანიზმისთვის ნახშირწყლები ყველაზე სწრაფი ენერგიის წყაროა. ნახშირწყლების ფერმენტაცია, ამ შემთხვევაში ვგულისხმობ რთულ ნახშირწყლებს - სახამებელს, უჯრედისს, გლიკოგენს და ა.შ., რთული პროცესია და მასთან უამრავი ფერმენტია დაკავშირებული. მისი უჯრედები ნაწლავებიდან კარის ვენაში (portal vein) გადადის, რომლის საშუალებით შემდეგ ხვდება ღვიძლში. უნდა ითქვას, რომ გლუკოზის პირველი ,,გაჩერება'' ღვიძლია. იმ შემთხვევაში, თუ ღვიძლს სჭირდება ენერგია, გლუკოზის თითქმის მთელ რაოდენობას იტოვებს და მხოლოდ ძალიან მცირე რაოდენობას უშვებს დანარჩენ ორგანიზმში. ხოლო თუ ღვიძლს არ სჭირდება ენერგიის წყარო, მთელს გლუკოზას დაუთმობს ორგანიზმს.

        რაც შეეხება ფრუქტოზას, ხილის შაქარს, აქ საქმე სხვაგარადაა. და მინდა ავღნიშნო, საქმე ეხება როგორც ხილს, ასევე იმ გაზიან ტკბილ სასმელებს, რომლებიც შეიცავენ ხილის სიროფებს. ამ ტიპის საკვებიც იშლება ნაწლავებში და გადადის კარის ვენაში, საიდანაც ხვდება ღვიძლში. გლუკოზისგან განსხვავებით, ღვიძლში მუდამ ,,ჩართულია'' ფერმენტი ფრუქტოზის მისაღებად. აქ უკვე მნიშვნელობა აღარ აქვს ღვიძლს სჭირდება თუ არა ენერგიის წყარო. ამის მიუხედავად ის ყოველთვის იმარაგებს ფრუქტოზას. შედეგად ვიღებთ ზომაში გაზრდილ ღვიძლს, რომელიც გაცხიმოვნებისკენ არის მიდრეკილი. 

        ასეთი გაცხიმოვნებული ღვიძლი ნიშნავს მეტ ცხიმს ორგანიზმში, უფრო ზუსტად კი სისხლძარღვებში. ეს ნიშნავს ტრიგლიცერიდების და ქოლესტერინის მაღალ დონეს, რაც ხდება კიდევაც გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების მაპროვოცირებელი ფაქტორი. 

        კიდევ ერთი პრობლემა, რასაც მეცნიერები ამ დროს აწყდებიან - ისინი თვლიან, რომ ასეთი მდგომარეობის დროს ინსულინი მასზე დაკისრებულ მოვალეობას ვეღარ ასრულებს. ეს კი თავის მხრივ მაღლა წევს დიაბეტის გაჩენის რისკს. აი აქ კი უკვე მოჯადოებული წრე იქმნება - როცა ინსულინი ვერ მუშაობს სათანადოდ, სულ უფრო მეტი ფრუქტოზა გარდაიქმნება ღვიძლში ცხიმად, მეტი ქოლესტერინი გროვდება სისხლ-ძარღვებში და მაღლა იწევს კარდიოვასკულარული დაავადებების რისკი. 

        ასეთ წრეს უკვე მეტაბოლურ სინდრომს უწოდებენ, რისი შედეგიც შეიძლება იყოს სიმსუქნე, მაღალი არტერიული წნევა, მხედველობის გაუარესება, გულის დაავადებები, მაღალი ქოლესტერინი და ა.შ.

        ერთ-ერთი საპრევენციო მექანიზმი - დავფიქრდეთ რა არის შაქარი, მივიღოთ ის როგორც განსაკუთრებული და არა ყოველდღიური საკვები.

პალმის ზეთი - მითები და რეალობა

        დღეს მოგიყვებით ცხიმზე, რომლის შესახებაც ბოლო პერიოდში ძალიან ბევრს ლაპარაკობენ და წერენ - პალმის ზეთზე. შევეცდები გიამბოთ მის დადებით და უარყოფით მხარეებზე. დიახ, პალმის ზეთსაც აქვს დადებითი მხარეები, სხვა ცხიმების მსგავსად. პალმის ზეთი რამოდენიმე სახეობად იყოფა: წითელი პალმის ზეთი, კერნელის პალმის ზეთი და უბრალოდ პალმის ზეთი. ამ ცხიმების ავ-კარგიანობა დამოკიდებულია მის კულტივაციაზე, გამოყენებულ სასუქებზე და ბოლოს, დამუშავებაზე. წითელი პალმის ზეთს ერთ-ერთ ყველაზე სასარგებლო ცხიმად აღიარებენ პირველ რიგში მასში არსებული ანტიოქსიდანტების გამო. მოგეხსენებათ, ანტიოქსიდანტებს შეუძლიათ კიბოს რისკის შემცირება, ებრძვიან თავისუფალ რადიკალებს და იცავენ უჯრედს ოქსიდაციური სტრესისგან. წითელი პალმის ზეთი უძველესი დროიდან გამოიყენებოდა ეგვიპტეში კულინარიული და სამედიცინო დანიშნულებით. ის მდიდარია კაროტინოიდებით (კაროტინი, პროვიტამინი A ) და ტოკოტრიენოლებით (ტოკოფეროლი, პროვიტამინი E). ექიმები ყოველდღიურ რაციონში 2 ჩაის კოვზ წითელ პალმის ზეთს ურჩევენ პაციენტებს, რომლეებსაც აწუხებთ გულ-სისხლძარღვთა დაავადებები, მაღალი ქოლესტერინი და სუსტი იმუნური სისტემა. კვლევების თანახმად, ასეთი დიეტის ერთ თვიანი კურსის შემდეგ საგრძნობლად უკეთესი შედეგები აქვთ პაციენტებს. რაც შეეხება კერნელის პალმის ცხიმს, ის უფრო მდგრადია ტემპერატურის მიმართ, ვიდრე სხვა მცენარეული და ცხოველური ნაჯერი ცხიმები, თუმცა ,,ღარიბია'' სასარგებლო ნუტრიენტებით. თვითონ პალმის ცხიმი კი ამ ჩამონათვალში უკანასკნელ ადგილზე და რიგ შემთხვევებში, მაგალითად თუ თქვენ გაწუხებთ მაღალი ქოლესტერინი ან დიდი რაოდენობით იღებთ ნაჯერ ცხიმებს (ძირითადად, ცხოველური წარმოშობის ცხიმებს ან მარგარინს), გირჩევთ მაქსიმალურად თავი შეიკავოთ მისი გამოყენებისან.

        მიზეზებზე, რის გამოც გახდა პალმის ცხიმი ესეთი პოპულარული, ცოტა ქვემოთ მოგახსენებთ. მანამდე კი წარმოიდგინეთ პროდუქტი, რომელიც ყოველდღე გხვდებათ განსხვავებული სახით განსხვავებულ ნივთებში, იქნება ეს საკვები, კოსმეტიკა თუ საწვავი - პალმის ზეთი გამოიყენება დონატებში, შოკოლადებში, ბავშვების (და არა მარტო მათ) საყვარელ ,,ნუთელაში'', ორცხობილებში, ჩიფსებში, პურში, შამპუნებში, საპნებში, ლოსიონებში, კოსმეტიკაში, კბილის პასტებში და ბიოსაწვავშიც კი. და ეს არაა მისი ,,რეალიზების'' სრული სია. პალმის ზეთი იმდენად ფართოდაა გავრცელებული რომ ის ნებისმიერ მაღაზიაში პროდუქციის ჩამონათვლის მინიმუმ ნახევარში მაინც გვხვდება. იგი სხვადასხვა სახელითაა ცნობილი (ზოგიერთ საიტზე მისი 200-მდე დასახელებაც კი მოვიძიე), რამოდინემე მათგანზე (ესელესები) წინა პოსტებში მოგიყევით კიდეც:

1. Elaeis guineensis
2. Etyl palmitate
3. Glyceryl
4. Hydrogenated palm glycerides
5. Octyl palmitate
6. Palm fruit oil
7. Palm kernel
8. Palm kernel oil
9. Palm stearine
10. Palmate
11. Palmitate
12. Palmitic acid
13. Palmitoyl oxostearamide
14. Palmitoyl tetrapeptide-3
15. Palmityl alcohol
16. Palmolein
17. Sodium kernelate
18. Sodium laureth sulfate
19. Sodium lauryl lactylate/sulphate
20. Sodium lauryl sulfate
21. Sodium palm kernelate
22. Stearate
23. Stearic acid
24. Vegetable fat
25. Vegetable oil
და კიდევ მრავალი სხვა ცნობილი თუ უცნობი სახელწოდება. 

          პალმის ზეთი უძველესი დროიდან გამოიყენება. მის სამშობლოდ ეგვიპტე მიიჩნევა, სადაც მას  მოიხმარდნენ კიდეც სამედიცინო და კულინარიული დანიშნულებით. უკანასკნელი ათწლეულების მანძილზე კი პალმის ზეთის ხის - elaeis guineensis პლანტაციები გაშენდა მალაიზიაში, ინდონეზიაში და ინდოეთში. 1995 წლისთვის პალმის ზეთის რეალიზაცია გაორმაგდა, მეცნიერები ვარაუდობენ რომ 2050 წლისთვის ამჟამინდელი რაოდენობა ისევ გაორმაგდება. ამასობაში კი მისი პლანტაციები ინდონეზიასა და მალაიზიაში სულ უფრო მეტ ტყის ფართობს ,,წვავს'' და ჰაბიტატს უნადგურებს სხვადასხვა იშვიათ ცხოველს. ასეთი ტიპის დეფორესტაცია სულ უფრო ჩვეული ხდება ამ ქვეყნებისთვის. თანაც მოსახლეობის უმრავლესობისთვის პალმის ზეთის ინდუსტრია დასაქმების ერთადერთი საშუალებაა. მალაიზიაზე პალმის ზეთის მსოფლიო მასშტაბით წარმოების 54% მოდის. 2015 წელს კი ინდონეზიაში 62000 კვადრატული მილი ფართობის ტყე გადაიწვა. წარმოდგენისთვის, ეს ფართობი შვეიცარიის ფართობს ოთხჯერ აღემატება. ასეთმა დიდმა ხანძარმა 2 მილიარდი ტონის ნახშირორჟანგი გამოყო გარემოში. ეს ბუნებაში აქამდე არსებულ ყველა დამაბინძურებელ ფაქტორზე ბევრად ძლიერი აღმოჩნდა. სუმატრას მოსახლეობაში უმრავლესობას რესპირატორული დაავადებები აღენიშნება, რისი მიზეზიც სწორედ ეს ხანძრები და მისგან გამოყოფილი ნახშირორჟანგია. გარდა იმისა რომ ასეთი დიდი დეფორესტაცია (ტყის გაჩეხვა, გადაწვა, განადგურება) მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს გლობალურ დათბობას, ის ჰაბიტატს (მახასიათებელ საარსებო გარემოს) უნადგურებას იქ მყოფ ცხოველებს. სულ რამოდენიმე ასეული ვეფხვი, ორანგუტანი, მარტორქა, დათვი და სპილო შემორჩა სუმატრას კუნძულზე. ეს ცხოველები უიშვიათეს ჯიშებს წარმოადგენენ და უაღრესად მნიშვნელოვანნი არიან იქაური ეკოსისტემისთვის. ბიოლოგ-კონსერვაციონისტები არ მალავენ ამ სახეობების სრულიად გაქრობის საშიშროებას.

           ახლა კი მიზეზებზე, რამაც გახადა პალმის ზეთი ასეთი პოპულარული - გამოიყენება ათასობით პროდუქციაში; მისი მოყვანა და დამზადება სხვა მცენარეებთან შედარებით ბევრად იაფი და ადვილია; დანარჩენი მცენარეული ცხიმებისგან განსხვავებით მდგრადი ზეთია, ანუ არ იწვის ადვილად და არ განიცდის სწრაფად ოქსიდაციას. თვითონ ცხიმი იმდენად მავნებელი არაა, რამდენადაც მისი კულტივაცია და შედგომ დამუშავება. აღსანიშნავია ის ფაქტიც რომ ადამიანები, ვინც პალმის ზეთის ინდუსტრიაში არიან, ხშირად ხდებიან შრომის უკანონო ექსპლუატაციის მსხვერპლნი - კომპანიები იყენებენ ბავშვთა შრომას, დასაქმებულ პირებს დღეში დაახლოებით 12 საათს ამუშავებენ, კვირაში 7 დღე და დღიური ანაზღაურება 6 აშშ დოლარია. მხოლოდ ინდონეზიაში 3 მილიონამდე ადამიანია ჩაბმული პალმის ზეთის ინდუსტრიაში და მათ უმრავლესობას აღენიშნება პროფესიული დაავადებები. ნაყოფის შეგროვება ძირითადად მამაკაცებს ევალებათ, გამომდინარე იქიდან რომ პალმის ნაყოფი დაახლოებით 20-25 კგ-ია; ქალებს კი პლანტაციებში სასუქის შეტანა და ფერტილიზაცია. თუკი დღის მანძილზე იწვიმებს, მათ ანაზღაურების მხოლოდ ნახევარს უხდიან. სასუქად იყენებენ პარაკვატს (paraquat), ქიმიკატს, რომელიც ევროპაში დიდი ხანია აკრძალულია. არსებობს კვლევები, რომლებიც ადასტურებენ მისი გამოყენებისას პარკინსონის დაავადების რისკის გაზრდას. ქალები უმრავლეს შემთხვევაში ამ ქიმიურ ნივთიერებას ყოველგვარი სიფრთხილის გარეშე იყენებენ. დასაქმებულ პერსონალს არ გააჩნია სამედიცინო დაზღვევა, შესაბამისად თუ ისინი ავადდებიან, კომპანია მათ ზარალს არ უნაზღაურებს. სხვადასხვა ქვეყნის ჟურნალისტები მუდმივად ატარებენ ამ პლანტაციებში გამოკვლევებს და ყველა მათგანი ერთხმად ადასტურებს რომ ადგილი აქვს ადამიანის ფუნდამენტალური უფლებების დარღვევას, ზიანი ადგება ეკოსისტემას და შედეგად ვიღებთ პროდუქტს, რომელიც არც თუ ისე სასარგებლოა ჩვენი ჯანმრთელობისათვის.

     სწორედ ზემოთ ჩამოთვლილი მიზეზები გახდა საბაბი შექმნილიყო ორგანიზაცია RSPO. მასში გაერთიანდნენ ისეთი კომპანიები, რომლებიც თავისი პლანტაციებით ზიანს არ აყენებენ გარემოს, არ იყენებენ შრომის უკანონო ექსპლუატაციას და არ აწარმოებენ შხამ-ქიმიკატებით დამზადებულ პალმის ზეთს. ასეთი გზით წარმოებულ პალმის ცხიმს sustainable ანუ მდგრადი, შესაბამისი, შესაფერისი უწოდეს. ორგანიზაციის საიტზე შეგიძლიათ ნახოთ რომელი კომპანიები იყენებენ მსგავსი ტიპის პალმის ზეთს.

      დასასრულს კი გთავაზობთ ფოტოს, რომელიც ასახავს პალმის ზეთის დისტრიბუტორ უმსხვილეს კომპანიებს. ესენი არიან ორგანიზაციები, რომლებიც თითოეული თავისი პროდუქტით ხელს უწყობენ გლობალურ დათბობას, ეკოსისტემის განადგურებას, შრომის უკანონო ექსპლუატაციას და ბოლოს, გვთავაზობენ ჩვენი ჯანმრთელობისთვის არც თუ ისე ჯანსაღ პროდუქტს. გახსოვდეთ, მნიშვნელოვანია თქვენი ყოველი გადაწყვეტილება. ნებისმიერი ადამიანის არჩევანს შეუძლია რაღაცის შეცვლა. გისურვებთ ჯანსაღ გარემოს, რომელიც აუცილებელი პირობაა თქვენი ჯანმრთელობისათვის.

4 თებერვალი - კიბოს წინააღმდეგ ბრძოლის საერთაშორისო დღე

4 თებერვალი კიბოს წინააღმდეგ ბრძოლის საერთაშორისო დღეა.

ეს არის დღე, როცა ადამიანები მთელს მსოფლიოში ერთიანდებიან დაავადების წინააღმდეგ, რომელსაც არ აქვს საზღვრები. დაავადება კი თავის მხრივ არის მიზეზი ყველაზე მძიმე ფინანსური და სოციალური პრობლემებისა. 2016 წლის მონაცემებით ვარაუდობენ, რომ კიბო საშუალოდ 8 მილიონამდე ადამიანს კლავს. აქედან ნახევარი მათგანის ასაკი 30-დან 69 წლამდე მერყეობს. ალბათ ეს რიცხვი აბსტრაქტულად მოგეჩვენებათ, მაგრამ მსოფლიოში ყოველი მეცხრე ადამიანი სიცოცხლის მანძილზე ერთხელ მაინც ხდება კიბოს მსხვერპლი.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მონაცემებით მომდევნო 30 წელიწადში მოსახლეობის პოპულაცია გაიზრდება განვითარებადი ქვეყნების დასახლებულ ნაწილებში. დაუგეგმავი და არასწორად გაშენებული ურბანული ტიპის დასახლებები კი მეტად გაზრდის რიგი დაავადების - გულ-სისხლძარღვთა, დიაბეტის და სიმსივნეების რისკს. ასევე სავარაუდოა სოფლის მეურნეობის გაძლიერებაც, რაც გულისხმობს სხვადასხვა ქიმიური სასუქის გამოყენებას კვების მრეწველობაში.  ასეთი ტიპის ქვეყანებს მიეკუთვნება საქართველოც.

კიბოს გამომწვევი მიზეზი სამწუხაროდ ბევრი ფაქტორი შეიძლება იყოს, იქნება ეს არასწორი ურბანიზაცია, დაბინძურებული გარემო, ნაკლები ფიზიკური აქტივობა, მავნე ქიმიური ნივთიერებებით მდიდარი საკვები თუ უბრალოდ გენეტიკა.

ჩვენს ქვეყანაში ჯერჯერობით არ გვაქვს ბიოლოგიურად სუფთა საკვების ფართო არჩევანი, თუმცაღა არსებობს რამდენიმე ისეთი მაღაზია, სადაც შეგვიძლია შევიძინოთ ორგანულად ჯანსაღი საკვები, პირადი ჰიგიენის საშუალებები და საკვები დანამატები. ერთ-ერთი მათგანს მიეკუთვნება ბრიტანული კომპანიის, ჰოლანდ ენდ ბარეტის მაღაზია საქართველოში.

Holland & Barrett არის ევროპაში გავრცელებული მაღაზიათა ქსელი, რომლის მუშაობის ფორმულა უნიკალურია. ის შეესაბამება თანამედროვე საზოგადოების განვითარების დონეს, სადაც ცხოვრების ხარისხს განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა.  კომპანიის პოლიტიკა არ მოიცავს მხოლოდ ჯანსაღი პროდუქციის წარმოებას. ამის გარდა ის ზრუნავს გარემოზე, სადაც გვიწევს ცხოვრება, ცდილობს რა თავისი არსებობით მაქსიმალურად შესაბამისობაში იყოს ეკოსისტემასთან და არ დააზიანოს ის. საკვების წარმოებისას არ იყენებს მავნე ქიმიურ დანამატებს, ხოლო მცენარეული სამკურნალო საშუალებების შეგროვება ხდება მხოლოდ ეკოლოგიურად სუფთა ზონაში. პირადი ჰიგიენის პროდუქციის შესაფუთად იყენებს მასალას, რომელიც აუცილებლად ბიოდეგრადირებადია. აქვე დავამატებ რომ ეს პროდუქცია არ შეიცავს მავნე კონსერვანტებს, პარაბენებს, სულფატებს და ალუმინს, რომლებიც მოგეხსენებათ ითვლებიან სიმსივნის მაპროვოცირებელ ელემენტებად.

პროდუქციის თითოეულ შეფუთვაზე დატანილია ხარისხის შესაბამისი და ბიოპროდუქციის დამადასტურებელი სერთიფიკატი. მაღაზიის ასორტიმენტში ნახავთ ერთდროულად გემრიელ და სასარგებლო ბუნებრივ პროდუქტების მიქსს. ასევე, სხვადასვა ჰომეოპათიურ საშუალებებს, სპორტულ და საკვებ დანამატებს.

გარდა განსაკუთრებული პროდუქტებისა, მაღაზიაში თქვენ დაგხვდებათ მომსახურე პერსონალი, რომელსაც უამრავი ინფორმაცია და ცოდნა გააჩნია ჯანმრთელობისა და ჰიგიენის სფეროში. თანამშრომლები გამოირჩევიან განსაკუთრებული გულისხმიერებით, პროფესიონალიზმითა და ცოდნით. ამიტომ მათი რჩევები ყოველთვის შესანიშნავია.

გისურვებთ ჯანმრთელობას!

სასარგებლო, ჯანსაღი ცხიმები (ზეთები)

         დღეს მინდა ადამიანის ორგანიზმისთვის სასარგებლო, ჯანსაღ, ჯანმრთელ ცხიმებზე მოგიყვეთ. საკუთარი გამოცდილებიდან გამომდინარე გეტყვით რომ ბევრი არაფერი ვიცოდი მათზე და რაც ვიცოდი, ისიც არასწორედ მცოდნია. ინტერნეტში უამრავი მასალა მოიძებნება, ზოგიერთი ურთიერთ გამომრიცხავიც კია. მაგრამ ჩემი ცოტაოდენი ცოდნით, სამუშაო გამოცდილებით და პროფესიული განათლებით მინდა გესაუბროთ რამოდენიმე მათგანზე. იმედი მაქვს, ეს პოსტი დაგეხმარებათ მომავალში სწორად შეარჩიოთ საკვებად ვარგისი ცხიმი და შემდგომშიც შესაბამისად მოიხმაროთ ის.

         თავდაპირველად გეტყვით რომ ნებისმიერი საკვები, იქნება ეს ხილი, ბოსტნეული, ხორცი თუ პური, იყოფა საკვებ ნუტრიენტებად. ესენია ცილები, ცხიმები, ნახშირწყლები, მინერალები, ვიტამინები და წყალი. დღეს განვიხილავ ცხიმებს.
         ცხიმები იყოფა ორ კატეგორიად - ნაჯერი და უჯერი ცხიმოვანი მჟავები. ცხიმოვანი მჟავები ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან ნახშირწყალბადოვანი ჯაჭვის სიგრძით, ორმაგი ბმების რაოდენობითა და მდებარეობით. თუ ბიოლოგიის დონეზე გაინტერესებთ მათი დაყოფის მექანიზმი, შეგიძლიათ წაიკითხოთ შემდეგი აბზაცი, თუ არა - გირჩევთ გამოტოვოთ.

         თუ კი ჯაჭვის წარმომქმნელ ნახშირბადის ატომებს შორის არც ერთი ორმაგი ბმა არ არის, ესეიგი ნახშირბადის ჯაჭვთან დაკავშირებულია იმდენი წყალბადის ატომი, რამდენის საშუალებაც არის. ასეთი სტრუქტურის შესახებ ამბობენ, რომ იგი გაჯერებულია წყალბადებით, ხოლო მიღებულ ცხიმოვან მჟავებს უწოდებენ ნაჯერ ცხიმოვან მჟავებს. უჯერ ცხიმოვან მჟავებს აქვთ ერთი ან მეტი ორმაგი ბმა, რომელიც წარმოიქმნება ნახშირწყალბადოვანი ჯაჭვიდან წყალბადის ატომის მოშორებით. თუ ცხიმოვან მჟავაში ორმაგი ბმა ,,ცის'' მდგომარეობაშია, მაშინ მის ნახშირწყალბადოვან ჯაჭვს აღნიშნული ბმის ადგილზე ნაღუნი უკეთდება, ანუ ჯაჭვი იღუნება. ნაჯერი ცხიმოვანი მჟავებიდან წაროქმნილ ცხიმს ნაჯერი ეწოდება. ცხოველური ცხიმების უმეტესი ნაწილი ნაჯერია: მათი ცხიმოვანი მჟავების ნახშირწყალბადოვანი ჯაჭვები - ცხიმის მოლეკულების ,,კუდები'' ორმაგ ბმებს არ შეიცავენ და მოკლეკულებს შეუძლია ერთმანეთის გვერდზე მჭიდროდ ჩაწყობა. ნაჯერი ცხოველური ცხიმები, როგორიცაა ღორის ქონი და კარაქი - ოთახის ტემპერატურაზე მყარია. ამის საპირისპიროდ, მცენარეული და თევზის ცხიმები, ჩვეულებრივ უჯერია, რაც იმას ნიშნავს, რომ ისინი აგებულია ერთი ან მეტი სახის უჯერი მჟავებისაგან. ოთახის ტემპერატურაზე თხევად მდგომარეობაში მყოფ მცენარეულ და თევზის ცხიმებს ჩვეულებრივ ზეთებს უწოდებენ. მაგალითად, ზეითუნის ზეთი და ვირთევზას ღვიძლის ზეთი. მოლეკულაში არსებული ნაღუნები, ესეიგი ადგილები სადაც ,,ცის'' ორმაგი ბმებია, ხელს უშლის მოლეკულების ერთმანეთთან  მჭიდროდ ჩაწყობას, რათა არ მოხდეს მათი გამყარება ოთახის ტემპერატურაზე. საკვების ეტიკეტზე არსებული ფრაზა ,,ჰიდრირებული მცენარეული ზეთი'' ნიშნავს, რომ უჯერი ცხიმები წყალბადის დამატებით სინთეზურად გარდაქმნილია ნაჯერად. არაქისის კარაქი, მარგარინი და მრავალი სხვა პროდუქტი ჰიდრირებულია, რათა აცილებულ იქნას ლიპიდთა თხევადი (ზეთის) ფორმით გამოყოფა.

         სამწუხაროდ, ნაჯერი ცხიმები ცოცხალი ორგანიზმისთვის არცთუ ისე სასარგებლოა. ასეთი ცხიმები იწვევენ ისეთ დაავადებებს, როგორიცაა ათეროსკლეროზი, გულ-სისხლძარღვთა პათოლოგიები, ზრდიან იშემიური დაავადებების რისკს. გარდა ამისა, ბოსტნეული ზეთების ჰიდრირების პროცესში ნაჯერ ცხიმებთან ერთად წარმოიქმნება ტრანს ცხიმებიც. ვარაუდობენ რომ ამ ტიპის ცხიმოვანი მოლეკულები უფრო მეტად არიან დაკავშირებული სხვადასხვა დაავადების პროვოცირებასთან, ვიდრე ნაჯერი ცხიმები. ბუნებრივ, მცენარეულ ცხიმებში არ არის ტრანს ცხიმები, მარგარინის წარმოებისას კი 48%-მდე ტრანს ცხიმი წარმოიქმნება. ანუ მარგარინის (უკეთეს შემთხვევაში კარგი ხარისხის მარგარინის)  თითქმის ნახევარს ტრანს ცხიმები შეადგენს.

         გარდა ამისა, ტრანს ცხიმებს ახასიათებთ ორგანიზმში კუმულაცია (დაგროვება), იწვევენ დაბალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინის (LDL-C), ე.წ. ,,ცუდი ქოლესტერინის'' დონის მომატებას და მაღალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინის (HDL-C), ანუ ,,კარგი ქოლესტერინის'' დონის შემცირებას. იშემიური დაავადებების გარდა ტრანს ცხიმები იწვევს რეპროდუქციული სისტემის დაზიანებას, ინსულინისადმი რეზისტენტობის დაქვეითებას, შაქრიან დიაბეტს, ზრდის ალცჰაიმერისა და ონკოლოგიური დაავადებების განვითარების რისკს. ხშირად აღინიშნება იმუნური სისტემის დაქვეითების რისკიც.
       

         ცხიმის (ზეთის) შერჩევისას ასევე გაითვალისწინეთ შეიძლება თუ არა მისი მაღალ ტემპერატურაზე გამოყენება. ამისთვის ცხობის და წვის დროს ცხიმმა უნდა შეინარჩუნოს სტაბილურობა, ფერი და სუნი. თუკი ეს თვისებები შეეცვალა ე.ი. ან ამ ცხიმს არასწორად იყენებთ, ან ცუდი ხარისხისაა ის. მაღალ ტემპერატურაზე მხოლოდ ისეთი ცხიმები გამოიყენება, რომელიც არ განიცდის ოქსიდაციას (დაჟანგვას) და არ მძაღდება ანუ არ იცვლის სუნს. ოქსიდაციის დროს ცხიმში ფორმირდება თავისუფალი რადიკალები და მავნე ნარჩენები, რომლებიც ხასიათდება ჯანმრთელობაზე ცუდი ზეგავლენით.
          ბოლო დროინდელი კვლევებით ყველაზე ჯანსაღ ცხიმებად ამ დროისთვის აღიარებენ წითელი პალმის ზეთს და ქოქოსის ზეთს. ორივე მათგანი ოთახის ტემპერატურაზე მყარია და შესაძლებელია მათი დიდი ხნის მანძილზე ისე შენახვა, რომ არ ამძაღდეს. წითელი პალმის ზეთი ძალიან იშვიათი და სასარგებლო პროდუქტია. მასზე ცალკე პოსტს ვამზადებ და დაწვრილებით შემდგომში მოგიყვებით. რაც შეეხება ქოქოსის ზეთს, გარდა იმისა რომ ახასიათებს ბევრი სასარგებლო თვისება, წარმატებით გამოიყენება კოსმეტიკაშიც დაზიანებული თმის და გამომშრალი კანის სტრუქტურის აღსადგენად. ქოქოსის ზეთი შეიცავს დიდი რაოდენობით ლაურინის მჟავას, რომელიც დადებითად მოქმედებს ქოლესტერინის დონეზე და ახასიათებს ანტიბაქტერიული, ანტიფუნგალური და ანტიჰელმინთური მოქმედება. ქოქოსის ზეთი დადებითად მოქმედებს ფარისებრი ჯირკვლის პრობლემების დროსაც. ასევე საინტერესოა რომ მხოლოდ ქოქოსის ზეთს შეუძლია მეტაბოლიზმის გაძლიერება და ზუსტად ამის გამო ის გამოიყენება სხვადასხვა დიეტისა თუ ჯანსაღი კვებისას. შეძენამდე კი აუცილებლად დარწმუნდით რომ ნამდვილად ცივი დაწურვის წესით მიღებულ ქოქოსის ზეთს ყიდულობთ (virgin coconut oil).
         შემდეგ ადგილს იკავებს კარაქი, ნამდვილი კარაქი და არა მარგარინი. რძისგან მიღებული კარაქი მდიდარია A, E და K2 ვიტამინებით. გარდა ამისა ის შეიცავს ლინოლეის მჟავას (CLA) და ბუტირატს ( Butyrate), რომლებსაც ახასიათებთ ჯანმრთელობაზე სასარგებლო მოქმედება. კერძოდ, CLA ამცირებს ცხიმის რაოდენობას ორგანიზმში, ხოლო ბუტირატი ანთების საწინააღმდეგო მოქმედებით გამოირჩევა, აუმჯობესებს ნაწლავების საერთო მდგომარეობას და დაბლა წევს გასუქების რისკს. კარაქის მაღალ ტემპერატურაზე გამოაყენების დროს გაითვალისწინეთ შემდეგი ფაქტორი: ის შეიცავს რძის შაქარს - ლაქტოზას და ცოტა რაოდენობით ცილებს, რის გამოც მაღალ ტემპერატურაზე მალევე იწვის. ასეთი შედეგის თავიდან ასაცილებლად შეგიძლიათ კარაქს გამოაცალოთ ლაქტოზა და ცილები.  აქ არის მოკლე ტუტორიალი იმის შესახებ თუ როგორ შეგიძლიათ მარტივად კარაქიდან მათი მოშორება. სხვათაშორის, მას ქართლად ერბო ჰქვია. ყურადღება მიაქციეთ, კარაქი იყოს ბალახით გამოკვებილი ძროხისგან მიღებული და არა მარცვლეულისგან გამოკვებილი, რადგან ამ შემთხვევაშიც კი ნუტრიენტების რაოდენობა და შემადგენლობა განსხვავებულია.
          მათ შემდეგ გვხვდება ჩამონათვალში უკვე ზათისხილისგან მიღებული ზეთი, იგივე ზეითუნის ზეთი. მას მნიშვნელოვნად შეუძლია ჯანმრთელობის მდგომარეობის განმსაზღვრელი ნიშნულების გაუმჯობესება. ზრდის ,,კარგი'' ქოლესტერინის (HDL) დონეს და ამცირებს ,,ცუდ'' (LDL) ქოლესტერინს. ზეითუნის ზეთი ძალიან მგრძნობიარეა ტემპერატურის მიმართ, ამიტომ მეცნიერები გვირჩევენ მის გამოყენებას უკვე მზა საკვებში. აუცილებელია მისი შენახვა მშრალ, გრილ და ბნელ ადგილას. ეცადეთ, არ გამოიყენოთ რაფინირებული ზეითუნის ზეთი, შეიძინეთ მხოლოდ ცივი დაწურვის წესით მიღებული (virgin olive oil) ზეთი.
           მხოლოდ ამ ცხიმების შემდეგ ვხვდებით ჩამონათვალში თევზის ქონს, სელის, არაქისის, ნუშის ზეთებს. ზოგიერთი მათგანი შეიძლება ქოქოსის ზეთზე სასარგებლოც კია მაგრამ მათში შეუძლებელია საკვების მომზადება. გარდა ამისა ადამიანის ორგანიზმს ზოგიერთი მათგანი დღეში მხოლოდ 1 გრამი სჭირდება, მაგალითად თევზის ქონი.
          მეცნიერები მკაცრად გვირჩევენ თავი ავარიდოთ სოიოს, სიმინდის, რაფსის, მზესუმზირის, ბრინჯის და ყურძნის წიპწების ზეთებს. ვარაუდობენ რომ ზოგიერთ მათგანს შეუძლია სიმსივნის პროვოცირება.

          უკანასკნელი კვლევებით მხოლოდ ამერიკაში სუპერმარკეტებში არსებული ზეთები 4,2%-მდე ტრანს ცხიმს შეიცავს, რაც მათ ძლიერ ტოქსიურობაზე მიუთითებს. ამიტომ მნიშვნელოვანია შემადგენლობის წაკითხვა. წარმოდგენაც კი მიჭირს, საქართველოში ამ მხრივ რა მდგომარეობაა. ადგილობრივი პროდუქცია თითქმის არ არსებობს და თუ არსებობს ან ძალიან ძვირია, ან ძალიან უხარისხო. მომხმარებლის უფლება თავიდანვე დარღვეულია, რადგან არ იცის რას იძენს - ხშირ შემთხვევაში, განსაკუთრებით კი დაბალი ხარისხის პროდუქციაზე არასწორად არის დატანილი შემადგენლობის ანოტაცია. რაც შეეხება ცხიმების შემდგომაში არასწორად გამოყენებას, ერიდეთ მათ მაღალ ტემპერატურაზე დამუშავებას და აუცილებლად შეინახეთ მზისგან დაცულ გრილ ადგილას. ნუ ამოიღებთ საკვებიდან ცხიმებს მთლიანად, ესაც არასწორია. ისინი ორგანიზმისთვის აუცილებელი ნივთიერებებია, რადგან მოქმედებენ როგორც სხვადასხვა ვიტამინის გამხსნელი ან რეაქციის ინჰიბიტორი. მაგალითისთვის A, B, D და E ვიტამინები მხოლოდ ცხიმში ხსნადია, ხოლო ომეგა-3 თავის ტვინის ნორმალური ფუნქციონირებისთვისაა აუცილებელი. კარგად განსაზღვრეთ რომელ ცხიმებს აწვდით ორგანიზმს, ეს განაპირობებს თქვენ ჯანმრთელობას და კეთილდღეობას.